Kalbas

Seri di Herensia Kultural

Fruta di kalbas di mondi tin un diameter di máksimamente 25 sèntimeter, esunnan di kalbas di kunuku por alkansá 100 sèntimeter. Kaska di e kalbas mas grandi i mas oval ta mas moli, mas diki i mas poroso ku esun di e sorto di kalbas mas chikitu. Ta usa fruta di kalbas di mondi prinsipalmente pa traha asèchi (skal di kalbas), kòmchi pa saka kuminda kuné, kuchara pa saka kuminda i pa kome kuné (yamá kèlèmbè) i kòmchi pa kome afó, pa saka líkido kuné i kòmchi pa bebe afó (kalbas pa bebe kòfi, lechi), entre kua un beker chikititu (gobi) no mas grandi ku un webu. E asèchinan tin biaha tin nan tapadera ku semper ta algu mas chikitu ku e parti abou, di manera ku e ta tapa bon. Eiden ta warda entre otro bonchi, peper i pinda. E kòmchi mas chikitu di saka kuminda kuné ta sirbi pa saka funchi for di wea pone riba tayó. Promé ku saka kada bola di funchi ta dòp e kalbas den awa, pa e funchi no keda pegá na e kalbas.
Pa traha un skal òf un kòmchi ta zag e fruta di kalbas na mitar den su largura; si e mester haña tapadera, e ora ei ta zag e fruta na mitar den su anchura. Ta skrap saka kuminda o sea mondongo di e fruta. Ta fásil traha un beker di bebe ròm irompibel; ta djis kita kabes di un fruta mashá yòn, ku ainda ta bèrdè. Pa por saka e kontenido fásilmente, ta herebé e fruta. Sa dòrna e gobinan òf graba un lèter riba nan. Pa traha un kuchara pa kome kuné tambe ta ñaña: for di largura di un kaska di kalbas ta kòrta un forma alargá, manera un parti di apelsina. Antes tabata usa kalbas na grandura di apel komo midí pa bende pinda. E fruta tabata sirbi tambe komo kaha pa warda prenda aden, entre otro  rench’i orea, rench’i dede i tambe plaka.
Tabata usa e kalbas di kunuku mas grandi komo asèchi ku òf sin tapadera, ademas tambe komo kòmchi i komo kuchara pa saka kuminda kuné.

Banda di su funshon di warda kuminda, nan ta sirbi tambe mashá bon pa chika awa for di den boto, komo makutu pa sembra i bencha maíshi chikí i pa saka awa basha riba kurpa ora ta baña. Algun di e skalnan ta dòrná: ku un kuchú ta graba figura di mata, flor òf bestia riba nan (kalbas floriá), pero tambe figura apstrakto òf teksto (religioso). Esei ta sosodé, meskos ku e pintamentu parsialmente na koló pretu, promé ku pone e kalbasnan na solo pa nan seka. Asina nan ta bira mas duru. Komo supstansia pa klùr ta usa kaska di pinda totá i chemené di wea di funchi mesklá ku blachi machiká di ‘yerba stinki’. Un ‘kalbas floriá’ tabata e regalo pa ekselensia di un yònkuman pa su dams. Den tal kaso generalmente tabatin tambe un kurason grabá ariba.
Pa su funshon di karga awa ta mara kabuya rònt di e kalbas, di manera ku por kolog’é. Kabes di e fruta ta sirbi di tapadera. Esakinan nos ta yama ‘tapara’ òf ‘gobi’, i ta traha nan di un fruta di kalbas hechu ku alkansá mas o ménos 30 sèntimeter, i ku durante ku e ta krese ta mara ku kabuya. Pa motibu ku ta mar’é e ta forma un sorto di garganta. Ta kita su taki, di manera ku den e tapadera ta sobra un buraku chikitu na tamaño di habrí di un bòter. Por sera esaki ku un kòrki di bambu. Pa saka kuminda di e fruta ta pon’é herebé den awa òf ta lag’é putri, di manera ku e mondongo ta sali  na forma di líkido for di e kalbas.
Piskadónan ku ta subi laman ku un kalbas ta bistié un zjilèt ku nan a hak di kabuya. Esaki ta pa wanta solo i ora sprengu e ku awa e ta mantené e awa di bebe fresku.

Fuentenan

De keuken van de ‘kas di pal’i maishi, relato di stashi na un museo, Lisa de Haseth, Curaçao, 1984
Volkskunde van Curaçao, Nicolaas van Meeteren, Curaçao, 1947
Guia etnológiko, Elis Juliana, Curaçao, 1976
Sambumbu, Volkskunde van Curaçao, Aruba en Bonaire, Paul Brenneker, Curaçao, 1969-1975