Felix Chakutoe i su bustonan

Seri di Herensia Kultural

Phelippi Benito Chakutoe a nase dia 26 di ougùstùs 1891 na Kòrsou. El a nase pober i muri lubidá, na edat di 76 aña, dia 20 di sèptèmber 1967. Pero durante añanan ’20 di siglo 20, Felix (òf Feliz), manera tabata yam’é tambe, tabata un héroe pa obreronan di den haf na Kòrsou. Su intervenshon den e wèlga di 1922 a kondusí na e promé kontrato kolektivo di trabou den historia di e isla. E papel ku el a hunga den e pida di historia akí e mester a paga ku un kondena di nuebe aña di prizòn.

Felix a bini di un famia pober. Su mama Ana Hooi tabata kòki serka un famia na Pietermaai. Komo mucha el a bai St. Vincentiusschool. Despues e ker a bai traha pa un entrada èkstra, pero e no por a haña trabou. P’esei Felix komo yònkuman a disidí di bai nabegá.

Promé ku i durante promé guera mundial haf di Kòrsou tabata un lugá importante di trabou. Sin embargo, e reseshon ku djis despues a surgi tabatin konsekuensia pa e haf i pa e kompanianan di nabegashon. Na prinsipio di 1922 agensianan di e kompanianan di nabegashon ‘Red D. Line’ i ‘Koninklijke West-Indische Maildienst’ KWIM, a disidí pa entrante 1e di aprel di baha sueldo pa ora di 50 pa 40 sèn. A trese e desishon akí komo partisipashon. No tabatin niun informashon ni deliberashon previo, pasobra deliberashon organisá ku obreronan no tabata eksistí ainda e tempu ei. Tabata trabou pisá i peligroso, sin seguridat laboral òf di otro índole. Obreronan tabata haña pago pa e oranan ku nan traha i tabata retené algu di nan sueldo tambe den kaso ku pa kualke rason trabou no a tuma lugá segun plan. Ke men ku e anunsio di redukshon di sueldo sigur no a kai den bon tera. Tòg e obreronan a tuma un posishon di ‘sinta mira’ te ora e kambio a drenta na vigor dia 1e di aprel. E ora ei nan a kuminsá ku un wèlga ku a dura tres luna.

‘Rooms-katholieke Volksbond’ a intermediá sin resultado entre wèlguista i doño di trabou. E kompanianan di nabegashon a disidí di buska obrero fo’i Venezuela – i esakinan sí a risibí pago di 50 sèn pa ora. E ora ei kana di e obreronan di aki a yena. Den e situashon eksplosivo akí Felix Chakutoe a yega for di un di su biahenan. Ta konosí ku vários biaha el a nabegá bai New York; e informashon akí ta registrá den e banko di dato di ‘Ellis Island’. El a dedik’é ku alma i kurpa na e lucha pa derecho di e obrero, mustrando ku den e relashon entre doño di trabou i trahadó mester tene kuenta ku sierto regla. Chakutoe tabata un hòmber di kurashi ku sentido di responsabilidat. Su protesta no tabata un gritu di resistensia bashí, sino un lucha disididu pa hustisia. El a proba di ta un lider, mustrando riba e nesesidat di hustisia sosial den un tempu ku apénas tabata eksistí sindikato.

Intrankilidat a sigui krese. ‘Rooms Katholieke Volksbond’ a intermediá sin resultado entre doño di trabou ku obrero. Dia 1e di yüli 1922 obreronan, sostené pa Volksbond, a lanta nan propio sindikato: ‘de Bootwerkersbond’, ku despues a bira ‘Liga San Telmo’. Tabata e promé sindikato na e kolonia ‘Curaçao en onderhorigheden’, pero tambe su intermediashon a keda sin duna fruta. Despues ku asta intermediashon di prokurador general mr. John B. Gorsira no a duna e resultado deseá, obreronan a lanta, kousa disturbio den Punda dia 17 di yüli. Wèlguistanan a drenta ofisina di KWIM i hasi un desaster ei den. Tabatin konfrontashon ku polis i guarnishon. Tabatin lòsmentu di tiru di atvertensia ku komo konsekuensia vários herido i dos morto. Ora trankilidat a bolbe reina, Chakutoe mes a bai entregá serka Prokurador General. A sentensi’é i el a haña e kastigu mas haltu ku tur esnan kondená, esta 9 aña di prizòn pa su papel di lider den e disturbionan rònt di e wèlga. Su mama a bai pleita p’e i pa intermediashon di mgr. Verriet a duna Chakutoe klemensia despues di 3 aña ku 2 luna. El a bolbe tuma un papel di lider, aunke ku sintimentu miksto debí na e krítika ku e mester a soportá pa su resistensia. Tur desesperá Chakutoe tabatin gana di sa si tabata balapena lucha pa pueblo di Kòrsou. Ta te sesenta aña despues a bini kontesta riba tal pregunta den un homenahe konkreto, mas di 20 aña despues di su morto.

‘Fundashon pa Promové Potretamentu di Antiyanonan di Renombre’, fundá netamente pa saka for di olvido e sorto di yunan di tera akí ku a destaká, a dedik’é na realisá un portrèt (o sea un kabes) di Chakutoe. E inisiativa a bini di sindikatonan i di gobièrnu i e proyekto a risibí sosten di sektor privá. Parse ku tabatin diskushon asta ta ken ta ‘doño’ di henter e evento i ta ken lo tin mag di hiba palabra na inougurashon. Desunion i emoshonnan a keinta dje tantu ei ku mester a posponé e inougurashon di 1e di mei pa 6 di mei i finalmente te 20 di mei 1984. Tur hende ku a konosé Felix ta haña ku e portrèt ku e artista di Sürnam Erwin de Vries a traha di bròns i koper, tin mashá paresido ku e persona Chakoetu. Pero tabatin krítika pisá tambe pa e echo ku a pone un eskultura asina na un lugá pafó. E krítika akí a kondusí na un enkargo ku rònt di 1993 a duna De Vries pa e traha un portrèt nobo. E biaha akí un busto, a kambio di e portrèt ku despues a haña un lugá na e grupo di patfender na Bándabou ku nòmber di Chakutoe.

Ta parse ku e turbulensia rònt di e pionero di sindikatonan Chakutoe ta persiguí su busto tambe. Na fin di mei 2010 a resultá ku e busto a somentá fo’i riba su base na De Rouvilleweg. E sospecho ku ladronnan hòrtadó di koper a hòrta e busto pa e metal, a resultá hororosamente bèrdat. Algun dia despues a haña e busto bèk ku nan a zag na pida pida. Polis a entregá NAAM e pidanan, siendo esaki e instituto ku ta dedik’é na entre otro konservá i protehé herensia kultural di Antia Hulandes. Ta asina ku monumento i estatua ku bustonan ta duna un bista transversal di historia. Asina nos ta keda kòrda persona- i eventonan ku a hunga un papel históriko i nan ta forma parti di e memoria kolektivo di un nashon; nan ta di tur hende.

Fuente

Diskurso di Violette Eustatia, presidente di ‘Fundashon pa Promové Potretamentu di Antiyanonan di Renombre’, di Gibi Bacilio na inougruashon di portrèt di Chakutoe 20 di mei 1984. Jennifer Smit, ‘Monumenten en standbeelden van de Nederlandse Antillen’ (1996). Musik, yabi pa historia di Kòrsou, Fundashon 500, I. Witteveen (2000), Rose Mary Allen, A preliminary Inquiry unto the Lives of Seamen Travelling from Curaçao to New York, 1917-1924, paper 2009, (http://www.jewishgen.org/databases/EIDB/ellisgold.html).

 

Tekst: Caroline Mauricia-Thode, redakshon final NAAM Foto: NAAM